Warszawa zachwyca swoją architekturą: majestatyczną, różnorodną, niepowtarzalną i ponadczasową. Wiele pięknych obiektów architektonicznych nie istnieje już fizycznie, ale zachowało się w historii stolicy. Wielka Synagoga Warszawska uważana jest za jeden z niedoścignionych zabytków XIX wieku. „Życie” budynku zakończyło się podczas II wojny światowej, kiedy to wojska hitlerowskie wysadziły ją w powietrze na znak ostatniego aktu zniszczenia warszawskiego getta. Przez lata swojego istnienia synagoga była symbolem bliskości dwóch różnych kultur w jednym mieście i przykładem judaizmu reformowanego – podaje strona iwarsaw.eu.
Założenie i najważniejsze fakty z historii budynku
Pomysł stworzenia dużej synagogi dla żydowskiej ludności stolicy wyszedł od Ludwika Natansona, który był członkiem Komitetu Budowy Synagogi przy ulicy Daniłowicza. Decyzja o budowie synagogi zapadła bardzo szybko, rozpoczęto zbieranie funduszy i poszukiwanie działki pod budowę. Duży wkład w finansowanie synagogi mieli zamożni mieszkańcy miasta o żydowskich korzeniach – bankierzy, drukarze, intelektualiści, prawnicy.
14 maja 1876 roku został położony kamień węgielny pod przyszłą synagogę. W jednym z kamieni węgielnych zamknięto kapsułę zawierającą tekst w języku hebrajskim i polskim o historii synagogi. Łączna kwota wydana na budowę wyniosła 200 000 rubli, a budowa trwała dwa lata. Plany architektoniczne synagogi nie zostały odnalezione przez miejscowych historyków; z czasopisma stołecznego „Architekt” z 1902 roku zachowały się jedynie informacje o powierzchownych projektach parteru i galerii dla kobiet.
Uroczyste otwarcie synagogi odbyło się 26 września 1878 r. w żydowski Nowy Rok (Rosz Haszana). W otwarciu wziął udział rosyjski namiestnik, hrabia Paweł Kotzebue. Synagoga była wyposażona w 2200 miejsc, w tym 1150 w sali głównej i kolejne 1050 dla kobiet. Dumą synagogi była jej wspaniała biblioteka, która zawierała bardzo cenny i bogaty zbiór starych ksiąg, kronik, rękopisów i ksiąg pamiątkowych napisanych przez rabinów z Buczacza, Rohatyna i innych. Synagoga stała się również znana daleko poza granicami miasta dzięki swojemu chórowi, który śpiewał przy akompaniamencie organu i innych instrumentów muzycznych. Do synagogi mogli wchodzić nie tylko mieszkańcy miasta wyznający judaizm, ale także chrześcijanie. Oprócz nabożeństw religijnych w synagodze odbywały się uroczystości z okazji świąt państwowych, takich jak Święto Niepodległości, Święto Konstytucji czy rozpoczęcie roku szkolnego.
Budynek Wielkiej Synagogi został stworzony w stylu klasycystycznym, który uzupełniono także wieloma elementami empiru i renesansu. Nad wejściem znajdował się złocony hebrajski napis: „Imię, które zamieszkało w tym namiocie, imię Wszechmogącego, niech sprawi, że zamieszka wśród nas miłość i braterstwo, pokój i harmonia.”
Zniszczenie synagogi
Druga wojna światowa była dla Wielkiej Synagogi okresem tragicznym. W 1940 roku, kiedy powstało getto warszawskie, naziści zdewastowali największy zabytek narodu żydowskiego, który znajdował się wewnątrz getta. Budynek został całkowicie splądrowany, rozebrano Święty Łuk, a w dachu było wiele dużych dziur. 20 maja 1941 r. władze niemieckie wydały zgodę na ponowne otwarcie Wielkiej Synagogi, w stolicy powołano więc komitet, który miał zebrać fundusze na odbudowę zabytku kultury i religii. 31 maja tegoż roku w synagodze odbyło się pierwsze nabożeństwo.
Rok później, na polecenie Heinza Auerwalda, synagogę zamknięto, a klucz przekazano Służbie Porządkowej. Od tego czasu Niemcy osiedlali w niej Żydów, którzy byli przywożeni z terenów okupowanych z całego świata. Kres istnieniu synagogi położyło krwawe stłumienie powstania w getcie warszawskim, podczas którego budynek został wysadzony w powietrze. Po wojnie nie podejmowano prób odbudowy synagogi.
