Kultura polska ma tysiącletnią historię, przez wieki umacniała tożsamość narodową Polaków i pomagała ludziom przetrwać trudne chwile zapisane na kartach historii. Nigdy nie przestała się rozwijać dzięki ludziom, którzy całe swoje życie poświęcili sztuce, literaturze i badaniom naukowym. Dla większości polskich naukowców ich aktywność zawodowa była czymś więcej niż tylko karierą. J.N.I. Baudouin De Courtenay przeszedł do historii jako wybitny warszawski językoznawca, filozof, publicysta i dialektolog. Śmiało łamał językowe tabu, na zawsze zmienił podejście do języka i był twórcą wielu nowych idei w językoznawstwie. Naukowiec znany jest również jako pierwszy językoznawca, który uznał prawo żargonu do posiadania miana „języka”, a jego ciężka praca i wiara we własne działania są imponujące – pisze iwarszaw.eu.
Pierwsze lata życia przyszłego lingwisty
J.N.I. Baudouin De Courtenay urodził się w podwarszawskim miasteczku Radzymin 1 marca 1845 roku, czyli według kalendarza gregoriańskiego 13 marca. Jego nazwisko, które wcale nie jest charakterystyczne dla rodowitego Polaka, od razu zdradza francuskie pochodzenie Jana Niecisława Ignacego. Według legendy genealogii naukowca pochodził on od starożytnej francuskiej arystokratycznej rodziny Courtenay, której korzenie sięgają króla Ludwika VI.
W 1862 roku przyszły naukowiec wstąpił do Szkoły Głównej, która później przekształciła się w słynny Uniwersytet Warszawski. Tam studiował staroindyjski język sanskrytu, języki litewskie i słowiańskie. J.N.I. Baudouin De Courtenay ukończył Szkołę Główną w 1866 roku z tytułem magistra i otrzymał stypendium Rosyjskiego Ministerstwa Oświaty.
Wykształcenie i pierwsze osiągnięcia zawodowe
J.N.I. Baudouin De Courtenay doskonalił swoje umiejętności językowe za granicą, odbywając staże w Berlinie, Pradze, Wiedniu i Lipsku. W 1870 roku Jan Niecisław Ignacy obronił w Petersburgu doktorat oraz uzyskał tytuł magistra za rozprawę o języku polskim „O języku staropolskim sprzed wieku XIV”. Kilka lat później w życiu językoznawcy nadszedł tak zwany okres kazański, kiedy to był profesorem Wydziału Językoznawstwa Uniwersytetu Kazańskiego i założył w tym samym mieście własną szkołę językową. Od 1883 do 1893 roku J.N.I. Baudouin De Courtenay pracował jako profesor na Uniwersytecie Dorpackim.
Styl nauczania J.N.I. Baudouin De Courtenay’a był bardzo lubiany przez studentów, ponieważ językoznawca umiał głośno myśleć, zmuszając swoich uczniów do nieszablonowego myślenia na dany temat. Językoznawca nie był wybitnym mówcą, ale miał cudowną umiejętność szybkiego i łatwego wyjaśniania skomplikowanych rzeczy prostymi słowami, łączenia i streszczania faktów. Dzięki tak prowadzonym zajęciom wykładowca był w stanie zgromadzić całą plejadę zdolnych, myślących uczniów, z których każdy znalazł godne miejsce w życiu.
Wiele pomysłów J.N.I. Baudouin De Courtenay było nowatorskich i bardzo nietypowych dla ówczesnego społeczeństwa. Stał się pierwszym naukowcem, który zwrócił uwagę nie tylko na język pisany, ale także na język mówiony, co stało się impulsem do rozwoju wszystkich kolejnych słynnych językoznawców. Baudouin De Courtenay był w stanie udowodnić, że pisanie i mówienie to dwie radykalnie różne rzeczy, które łączy tylko psychologia. Językoznawca wprowadził do użytku naukowego pojęcia „grafemów” i „fonemów”, dzieląc je. J.N.I. Baudouin De Courtenay stał się również jednym z pionierów logopedii, zajmując się tzw. embriologią języka i obserwując rozwój mowy pięciorga swoich dzieci, a wyniki tych badań opisał w pracy „Spostrzeżenia nad językiem dziecka” . Naukowiec uważał, że ważne impulsy do zmiany języka tkwią właśnie w języku dziecka.
Baudouin De Courtenay jako zwolennik blatnej leksyki
Przez lata swojej działalności zawodowej językoznawca dokonał wielu ważnych odkryć, wśród których znalazł dowód na to, że język nie jest zamkniętym “organizmem”, ale podlega ciągłym zmianom, rozwija się, a nawet może „dostosować się” do danej kategorii ludzi. Baudouin De Courtenay bardzo interesował się problematyką interlingwistyki, czyli języków mieszanych i języków sztucznych (surżyk, pidżyn, esperanto itp.). Naukowiec badał i studiował międzynarodowy język planowy esperanto, pisał o nim prace naukowe i z wielkim zainteresowaniem badał dialekty. J.N.I. Baudouin De Courtenay szczerze nie rozumiał, dlaczego językoznawcy traktują żargon fachowy z takim uprzedzeniem i pogardą, ponieważ wydawał mu się on bardzo ciekawym tematem do badań i powodem do nowych odkryć.
W 1908 roku w Petersburgu ukazała się książka autorstwa Wasyla Trachtenberga, zredagowana przez J.N.I. Baudouin De Courtenay, do której badacz napisał także przedmowę. Publikacja ukazała się pod nazwą „Blatna muzyka”, a w przedmowie J.N.I. Baudouin De Courtenay po raz pierwszy nazwał żargon, którym posługiwali się przestępcy, oddzielnym językiem. Był to krok bardzo ekstrawagancki, ale daleki od ostatniego w karierze naukowca. Przygotowując 3. wydanie “Słownika żywego języka wielkorosyjskiego” Władimira Dala, J.N.I. Baudouin De Courtenay zawarł w nim szereg wulgaryzmów i rodzimych słów. Językoznawca tłumaczył to tym, że jeśli w języku występuje to jakieś słowo, to koniecznie musi ono znaleźć się w słowniku, a decyzja, czy go użyć, czy nie, należy do czytelnika lub native speakera, w zależności od poziomu jego kultury. Oczywiście taka innowacja nie przeszła niezauważona przez rosyjską prasę nacjonalistyczną i spotkała się z krytyką, ale J.N.I. Baudouin De Courtenay działał mimo ataków.
Wybitny językoznawca nigdy nie pozostawał z dala od problemów współczesności, w której żył. Za święty obowiązek każdej postaci kultury i nauki uważał posiadanie aktywnego stanowiska publicznego. J.N.I. Baudouin De Courtenay nie stronił od działalności społecznej i politycznej, publicznie wypowiadał się przeciwko wojnie, przemocy, ksenofobii, wszelkiej dyskryminacji i pisał artykuły o tym, co go niepokoiło (na przestrzeni lat swojej działalności naukowiec był autorem ponad 200 artykułów publicystycznych).
Życie osobiste naukowca
Wielu uczniów J.N.I. Baudouin De Courtenay pamiętało, że bezinteresownie poświęcał czas swojej pracy – lingwistyka była dziełem jego życia. Innowator pracował codziennie od 4:00 do 21:00. W 1918 roku, gdy Polska odzyskała niepodległość, naukowiec wrócił do rodzinnej Warszawy, gdzie otrzymał honorowy tytuł profesora na Uniwersytecie Warszawskim – pracował w tym miejscu aż do śmierci w 1929 roku. W stolicy niepodległego państwa walka językoznawcy z ksenofobią budziła życzliwość inteligencji i nienawiść przedstawicieli środowisk nacjonalistycznych. J.N.I. Baudouin De Courtenay nie był też szanowany przez Kościół, ponieważ był ateistą i otwarcie deklarował to społeczeństwu.
Językoznawca miał liczną rodzinę i wszystkie jego dzieci urodziły się z drugiego małżeństwa z Romualdą Beaudoin De Courtenay, natomiast o jego pierwszej żonie prawie nic nie wiadomo. Wszystkie jego dzieci poszły w ślady ojca i realizowały się na polu kultury i nauki: Cezaria Beaudoin De Courtenay była polską antropolożką i historyczką sztuki, Zofia Beaudoin De Courtenay – znana jest jako artystka, syn Świętosław zasłynął jako prawnik i dyplomata, a córka Ewelina została historykiem i nauczycielką języka rosyjskiego na Uniwersytecie Warszawskim. W biografii badacza wspomina się, że miał piąte dziecko – córkę Marię, ale wiarygodne informacje o jej losach nie są dostępne.
J.N.I. Baudouin De Courtenay zmarł w Warszawie, gdzie został pochowany na cmentarzu protestanckim z epitafium: „Dążył do prawdy i sprawiedliwości”.
